Internationaal samenwerken in tijden van crisis
Internationale samenwerking is voor UAntwerpen geen luxe, maar ingebakken in de geschiedenis. Het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IOB) vervult die brugfunctie al vele jaren, maar recente besparingen in ontwikkelingssubsidies zetten die traditie onder druk. Twee IOB-onderzoekers, uit Congo en Nicaragua, vertellen hoe langdurige partnerschappen onderzoekers en studenten verbinden met hun thuislanden, zelfs onder politieke of conflictueuze druk. De Universitaire Stichting voor Ontwikkelingssamenwerking (USOS), die dit jaar haar 40-jarige bestaan viert, is een centraal platform in die samenwerkingen.
In 't kort
- Vlaamse besparingen in ontwikkelingssamenwerking bedreigen langlopende onderzoeksprojecten van IOB.
- De Universitaire Stichting voor Ontwikkelingssamenwerking (USOS), die dit jaar 40 jaar bestaat, speelt een sleutelrol als brug tussen Antwerpen en het Globale Zuiden.
- Maria José Cordero Fernández en Divin-Luc Bikubanya, beiden onderzoekers uit dat Globale Zuiden aan onze universiteit, illustreren hoe samenwerking onderzoekers veerkrachtig houdt, zelfs in moeilijke omstandigheden.
- Hun verhalen tonen dat leren over grenzen heen essentieel is voor de volgende generatie wetenschappers.
Onderzoek in woelig water
Voor Maria José Cordero Fernández was de 30-jarige samenwerking tussen haar thuisuniversiteit, de Universidad Centroamericana (UCA) in Nicaragua, ons Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IOB) en de Universitaire Stichting voor Ontwikkelings-samenwerking (USOS) erg cruciaal: “USOS financierde stages voor jonge onderzoekers aan het Instituut voor Ontwikkelingsonderzoek en Landbouwbeleid (NITLAPAN) in Nicaragua. Dat gaf me de kans om onderzoekservaring in Milieuwetenschappen op te doen en later een Erasmus Mundus-master in Europa te doen,” vertelt ze.
Ook Divin-Luc Bikubanya ervaart hoe essentieel netwerken zijn in een complexe omgeving. “In Oost-Congo heb je heel veel natuurlijke rijkdommen, maar ook veel conflict en machtsmisbruik. Dat wilde ik onderzoeken, dus ik vond een positie in het Centre d’Expertise en Gestion Minière (CEGEMI), verbonden aan de Université Catholique van Bukavu. Mijn onderzoekscentrum had toen al 10 jaar nauwe banden met het IOB en zo kon ik eveneens naar België komen voor breder onderzoek naar mijnbouwbeleid.”
Beiden benadrukken dat internationale partnerschappen onderzoekers in moeilijke omstandigheden ondersteunen. Cordero Fernández: “Hoewel de universiteit in Nicaragua in 2023 onder het huidige dictatoriale regime werd gesloten, blijven de contacten tussen NITLAPAN en USOS bestaan. Zo kunnen we boeren in rurale gebieden blijven ondersteunen.” Divin-Luc vult aan: “Gezamenlijke cursussen over onder meer het beheer van natuurlijke rijkdommen bieden jonge onderzoekers en docenten hier en in Congo de kans om kennis op te bouwen en uit te wisselen en hun onderzoek te versterken. Zonder dat sterke IOB-netwerk was dat niet mogelijk.”
Veerkracht & verzet
Het begrip resilience vermijden beiden. Cordero Fernández: “Ik verkies het woord resisting. Dat is actiever. We verzetten ons tegen druk en repressie. Samenwerking is een manier om dat te doen.” Bikubanya beaamt: “In conflictgebieden gaat het ook om toegang tot het terrein en bescherming. Partnerschappen geven je de middelen en het netwerk om onderzoek veilig uit te voeren en uitdagingen samen aan te gaan.”
We verzetten ons tegen druk en repressie. Samenwerking is een manier om dat te doen.
De praktische impact is duidelijk. Cordero Fernández: “Toen onze universiteit werd gesloten, organiseerden collega’s in Antwerpen een crowdfunding voor onderzoekers die hun job en laatste salaris verloren. Dat is solidariteit in actie.” Bikubanya: “Tijdens overstromingen in Zuid-Kivu twee jaar geleden hielp USOS getroffen studenten financieel. Zo zie je dat samenwerking verder gaat dan academisch werk: het is ook sociale steun.”
Wederzijds leren
Voor beide onderzoekers draait internationale samenwerking niet enkel om middelen, maar om wederzijds leren. Cordero Fernández: “We moeten stoppen met het denken in binaire termen: Noord versus Zuid. Mijn onderzoek werkt momenteel met boeren in Vlaanderen én Peru; de ervaringen verrijken elkaar.” Bikubanya: “In onze studentenuitwisselingen zien we dat ook. Vlaamse studenten verblijven bij Congolese families, terwijl Congolese studenten naar Antwerpen komen. Dat wederzijds leren verandert perspectieven én carrières.”
Ze delen ook ervaring in Europees netwerkverband. Beiden namen deel aan het European Leadership Programme, en zijn Global South Fellows. “Het is inspirerend om te zien hoe instituten van over de hele wereld met elkaar in dialoog gaan,” zegt Cordero Fernández. “Copublicaties en gezamenlijke projecten geven onderzoekers uit het Zuiden zichtbaarheid en versterking,” aldus Bikubanya. “Het helpt jonge onderzoekers hun ideeën verder te ontwikkelen.”
Het jubileumboek van USOS, Caring for our Common Home waar Maria en Bikubanya aan meewerkten, markeert 40 jaar verbinding tussen Antwerpen en het Globale Zuiden en weerspiegelt de rol van de organisatie in het ondersteunen van dit soort langdurige samenwerkingen.
Samenwerking kan een praktisch én een moreel kompas zijn. Het is verzet tegen cynisme en onverschilligheid.
Financiering uitgedaagd
Recentelijk verminderde de Vlaamse overheid de subsidies voor ontwikkelings-samenwerking. “Als die netwerken worden afgebouwd, verlies je niet alleen projecten, maar ook decennia aan opgebouwde relaties,” waarschuwt Bikubanya. Cordero Fernández voegt toe: “Ondersteuning is cruciaal, ook in moeilijke tijden. Internationale partnerschappen zorgen ervoor dat lokale stemmen gehoord blijven en dat kennis blijft circuleren, ondanks politieke druk. Samenwerking is geen luxe. Het is een noodzakelijke manier om kennis te delen, solidariteit te tonen en jonge onderzoekers te versterken.”
“Samenwerking kan een praktisch én een moreel kompas zijn”, besluit Bikubanya. “Het is verzet tegen cynisme en onverschilligheid. We laten elkaar niet alleen, in goede noch in slechte tijden.”
40 jaar USOS
In 2025 viert de Universitaire Stichting voor Ontwikkelingssamenwerking (USOS) vier decennia van verbinding tussen UAntwerpen en het Globale Zuiden. Als eerbetoon aan de wereldwijde partners en betrokken studenten, worden er in het kader van het jubileum tal van activiteiten georganiseerd.