Antwerpse uitvinding perfectioneerde meten van suiker

Tot 31 januari kan je in de bib op de Stadscampus een selectie van het rijke academische erfgoed van UAntwerpen bewonderen. De aanleiding? De 20ste verjaardag van de universiteit én de pensionering van bezieler Marc Demolder. Een van de pronkstukken: de polarimeter van Julien De Puydt, een uniek Antwerps design voor suikermeting in suikerbieten.  

 

Van riet naar biet 

 

Op de expo ‘Verhalenvertellers’ kan je de polarimeter van Julien De Puydt bewonderen. Die polarimeter heeft de suikerindustrie in ons land een stevige boost gegeven en Antwerpen als in- en uitvoerhaven en verkoopcentrum van suiker op de kaart gezet. “Tot 1800 kwam rietsuiker uit de overzeese gebieden,” steekt Hendrik Deelstra, professor emeritus in de farmaceutische wetenschappen, van wal. “Maar de oorlogen van Napoleon staken daar een stokje voor. De economische blokkades uit die tijd deden de rietsuikerprijs stijgen en zorgden ervoor dat de suikerbietenteelt in ons land in opgang kwam, vooral in het Hageland en Haspengouw.” 

Chimiste départageur 

 

“Het bepalen van de prijs van de suikerbiet op basis van het suikergehalte was een complex probleem”, aldus Hendrik. “Om de belangenverschillen tussen de telers van de bieten, de fabrikanten en de verkopers in goede banen te leiden, duidde een commissie Julien De Puydt en Edmond Van Melckebeke in 1879 aan als ‘chimistes départageurs’, onafhankelijke experts die moesten bemiddelen tussen die drie partijen. De Puydt had als ingenieur in suikerfabrieken rond Bergen gewerkt en was al vijf jaar suikerexpert in Antwerpen. Van Melckebeke was van opleiding apotheker en doctor in de natuurwetenschappen, en had in Antwerpen een groot onderzoekslabo. Bovendien was hij heel actief in de Société de Pharmacie d’Anvers, de oudste apothekersvereniging van België.” 

Model met drie buizen 

 

In 1887 publiceerde de Sucrerie Belge, het tijdschrift van de Belgische suikerindustrie, een oproep om te discussiëren over de beste commerciële methode om het suikergehalte in suikerbieten te analyseren. “Tot dan toe werd het suikergehalte altijd bepaald met weinig nauwkeurige densitometers”, licht Hendrik toe. “De polarimeter – een uitvinding van François Arago waarmee je de draaiing van gepolariseerd licht door een optisch actieve stof meet – bleek véél nauwkeuriger. Omdat dat apparaat nog niet commercieel beschikbaar was, ontwierp De Puydt zijn eigen polarimeter en liet hij die rond 1870 fabriceren bij de Berlijnse firma Schmidt & Haensch. De Puydts polarimeter onderscheidt zich van de andere modellen door zijn drie buizen, waardoor snellere en comparatieve metingen mogelijk waren. Het gebruik van de polarimeter werd uiteindelijk dé internationaal aanvaarde methode voor de analyse van het suikergehalte in bieten.” 

Nominatie nieuw object 

 

“Het exemplaar op de expo is nog jarenlang in gebruik geweest in het laboratorium van Van Melckebeke”, weet Daniël Ermens, curator van de expo. “Zijn achterkleinzoon schonk het aan het Steunpunt Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed (SIWE) die het uiteindelijk overmaakte aan UAntwerpen. ’t Is een mooi voorbeeld van wetenschappelijk onderzoek in Antwerpen in de periode vóór de oprichting van de universiteit. En zo hebben we nog negentien objecten met een mooi verhaal, waaronder een eerste ‘ijzeren’ long, de Torpedo-schrijfmachine van Karel Van Isacker, een microfilmlezer, een van de eerste nierdialysetoestellen, een Duitse zilvermuts uit 1890, een lamaskelet, enzovoort. We willen met deze expo de dialoog aangaan met de academische gemeenschap en bij uitbreiding met iedereen die interesse heeft in erfgoed. En we nodigen iedere bezoeker uit om het verhaal verder aan te vullen door naast de 20 getoonde objecten zelf een 21ste object te nomineren.”