100 jaar Disney: onvoldoende diversiteit
In het kort
- Op 16 oktober is het 100 jaar geleden dat Disney werd opgericht.
- Michelle Anjirbag-Reeve is UAntwerpen-onderzoekster en Disney-expert. Ze onderzocht diversiteit in Disney-films.
- Disney-personages van kleur worden nog te veel door een westerse bril gezien en moeten andere omgangsregels volgen.
- Disney bezondigt zich aan cultureel imperialisme waarbij ‘de witte mens’ de norm blijft.
- We moeten problematische zaken in de Disney-films kritisch aan de kaak blijven stellen om verandering te genereren.
Literatuuronderzoekster Michelle Anjirbag-Reeve (Faculteit Letteren), zelf afkomstig uit twee verschillende culturen en daardoor ‘mens van kleur’, merkte het al in haar kindertijd: speelde ze met haar vriendinnetjes de Disney-prinsessen na, dan kreeg ze de vraag of ze Yasmine of Pocahontas wilde zijn. “Maar ik wilde Belle zijn!” Ze besloot zich voor haar doctoraat op het diversiteitsthema in de Disney-sprookjes te storten en sindsdien liet de entertainmentgigant haar nooit meer los. Een kritische analyse naar aanleiding van een eeuw Disney.
“Zal ik ze eens even laten zien?” Literatuurwetenschapster Michelle Anjirbag-Reeve springt enthousiast op van haar stoel, rent naar de kast en komt terug met ‘Micky Mouse-proclamatieoortjes’. Die kreeg ze van haar collega’s in Cambridge, toen ze haar doctoraatstitel behaalde met een scriptie over diversiteit in Disney-films. Sindsdien bleef Disney aan haar plakken: ze schreef ondertussen al meerdere papers en boeken over het thema en kwam een paar jaar geleden, door contact met professor Jeugdliteratuur Vanessa Joosen, als onderzoeker in Antwerpen terecht voor het project ‘Constructing Age for Young Readers’. Nu de Disney-company in oktober haar eeuwfeest viert, dringt een evaluatie zich op, en niemand beter om dat aan te vragen dan de grootste Disney-expert die de UAntwerpen in haar gelederen heeft.
Disney-personages van kleur
“Ik ben trouwens met een nieuw boek over Disney bezig”, vertelt Anjirbag-Reeve. “Het bouwt wat verder op mijn doctoraat en kijkt naar hoe Disney onze perceptie op ras en gender heeft veranderd. Ik onderzoek onder meer hoe raciale verschillen gepresenteerd worden in de Disney-verhalen en waar het potentieel ligt voor mensen met een andere huidskleur. Ik neem De Kleine Zeemeermin uit 1989 als startpunt, omdat dat de eerste film was met een andere culturele i.e. Caribische invloed, door het personage van Sebastiaan de krab. De diversiteit hier was nog miniem, de hoofdcast was immers nog heel homogeen wit. En de meeste films bleven lange tijd zo. De laatste tien jaar heeft Disney heel wat remakes van de klassiekers uitgebracht, en daar zien we gelukkig wél meer diversiteit, al blijft het beperkt. In de remake van Belle en het Beest uit 2017 wordt aangenomen dat LeFou, het knechtje van Gaston, homoseksueel is, en Madame Garderobe is Afro-Amerikaans, maar de hoofdcast blijft wit en hetero. In 1997 maakte Disney trouwens een bijzondere televisiebewerking van Assepoester met de Afro-Amerikaanse zangeres Brandy als Assepoester en Whitney Houston als Goede Fee, maar dat was helaas een eenmalige uitschieter.”
Het blijft noodzakelijk om ons af te vragen wie toegang krijgt tot dit ‘magische koninkrijk’ en voor wie de toegang gepaard gaat met het voorbehoud dat ze door Disney kunnen veranderd of herschreven worden.
Andere kleur, andere regels
“We moeten wachten tot 2009 op de eerste zwarte prinses”, vertelt Michelle. “Dat is Tiana in De prinses en de kikker, maar eigenlijk zie je haar niet veel in beeld, want ze verandert in een kikker tijdens het verhaal. En krijgt ze aan het einde haar prins en kasteel? Nee, ze koopt haar eigen restaurant met haar eigen geld. Uit mijn onderzoek blijkt dat de Disney-prinsessen van kleur hun happily ever after niet in de schoot krijgen geworpen, maar er hard voor moeten werken. Mulan is een gekleurd hoofdpersonage, maar geen echte prinses, want ze werkt in het leger. En Yasmine uit de film Aladdin heeft geen vrije wil. Ze is de westerse perceptie van de typische Midden-Oosterse vrouw die in een onderdrukkende cultuur opgroeit en niets te zeggen heeft. In de remake verandert dat een kleine beetje, wanneer haar vader aan het einde van de film zegt dat als ze zélf wil kunnen beslissen met wie ze wil trouwen, dat ze nu de macht heeft om die regels te veranderen.”
Cultureel imperialisme
“De live-action bewerking van De Kleine Zeemeermin dit jaar, met de gekleurde actrice Hally Bailey als Ariël, vond ik erg geslaagd. Maar we zijn er nog niet hoor”, waarschuwt Michelle. “We moeten problematische zaken in de Disney-films kritisch aan de kaak blijven stellen om verandering te genereren. Ik blijf vinden dat Disney vaak tekortschiet in de representatie van diversiteit en dat het te traag gaat. Zo doen ze bijvoorbeeld aan ‘panafrikaanse storytelling’, alsof Afrika één homogeen continent is, maar dat is het helemaal niet.”
“Ik vind dat Disney zich nog altijd bezondigt aan cultureel imperialisme waarbij ‘de witte medemens’ de norm blijft,” aldus Michelle. “Personages met een andere afkomst worden nog te veel door die westerse bril gezien en moeten andere omgangsregels volgen. En ik mis ook meer genderheterogeniteit – waarom moet elke prinses haar prins hebben? Mag het ook een prinses zijn? Of een non-binair persoon? Het blijft noodzakelijk om ons af te vragen wie toegang krijgt tot dit ‘magische koninkrijk’ en voor wie de toegang gepaard gaat met het voorbehoud dat ze door Disney kunnen veranderd of herschreven worden.”