De wetenschap achter BDSM: Van sadomasochisme tot 'Babygirl'
In 't kort
- BDSM staat voor vastbinden (bondage), discipline, dominantie en submissie, en sadomasochisme. Partners creëren samen een intense fysieke en mentale ervaring, binnen een veilig kader.
- Aan UAntwerpen worden de biologische effecten van BDSM-interacties bestudeerd, en de factoren die interesse in BDSM beïnvloeden.
- Hollywoodfilms versterken vaak vooroordelen door de manier waarop ze BDSM en seksualiteit tonen.
- De Universiteit Gent telt een van de enige erkende BDSM-studentenclubs ter wereld.
Welke beelden roept de term BDSM op? Zweepslagen en pijn, à la Fifty Shades of Grey? Een machtsspel, zoals in de recente film Babygirl? De manier waarop BDSM in populaire media wordt afgebeeld, voedt onze perceptie. Maar hoe accuraat is dat beeld eigenlijk? Onderzoekers van UAntwerpen brengen nuance op basis van medische inzichten en filmkritiek. Ook delen twee studenten uit de BDSM-gemeenschap hun perspectief.
"Stress en plezier kunnen hand in hand gaan"
Wat halen mensen uit BDSM? Wat beïnvloedt wie ertoe aangetrokken is? En is pijn opzoeken niet onnatuurlijk? Deze vragen bestudeert Manuel Morrens, professor psychiatrie aan UAntwerpen (Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen).
Het Engelse acroniem BDSM staat voor vastbinden (bondage), discipline, dominantie en submissie, en sadomasochisme. Een term die concrete praktijken benoemt, maar niet de essentie. Die verwoordt Morrens als volgt: “BDSM is een vorm van intimiteit of seksualiteit waarbij macht, controle en soms pijn een rol spelen, binnen vooraf afgesproken grenzen. Het draait om vertrouwen, consent en het creëren van een intense fysieke en mentale ervaring tussen partners. Voor hen is het een diep emotionele of sensuele manier om verbinding te maken.”
BDSM draait om vertrouwen, consent en het creëren van een intense fysieke en mentale ervaring tussen partners.
Hij licht toe waarom BDSM zo sterk gestigmatiseerd is: “Het onttrekt zich aan de zogezegde ‘norm’ voor relaties en seks. Maar er zijn vooral veel misvattingen. Mensen denken snel aan extreme praktijken, versterkt door karikaturen in de media. Denk: kerkers en kettingen. In werkelijkheid zijn lichtere varianten veel gebruikelijker – zoals blinddoeken of handboeien, waar heel wat Vlamingen wel eens over fantaseren of mee experimenteren.” Ook heerst er een fout beeld van de dynamiek tussen BDSM-partners. “Zo’n typische interactie vindt plaats tussen een dominante en een onderdanige partner. Mensen veronderstellen vaak dat de onderdanige partij gedwongen wordt en het eigenlijk niet leuk vindt, terwijl die persoon net degene is die de grenzen bepaalt! Dat afsprakenkader wordt zelden getoond in populaire cultuur.”
Piek in stress- en plezierhormonen
Morrens bestudeerde de bloedwaarden van koppels voor en na BDSM-interacties. “Vooral bij de onderdanige partners zagen we een piek in stress- én plezierhormonen. Daarover gaat BDSM: je beleeft samen iets stresserends, maar binnen een veilig kader, waardoor het ook plezier kan opwekken. Vergelijk het met een horrorfilm kijken of in een rollercoaster zitten. Beangstigend, maar je weet dat je nooit écht in gevaar komt. Voor sommige koppels creëert zo’n gedeelde ervaring een diepe connectie.”
Wat beïnvloedt of iemand aan BDSM doet of niet? “Sommige mensen volgen hun partners interesse,” vertelt Morrens, “of ze willen eens iets spannends uitproberen.” Bij wie er intrinsieker toe aangetrokken is, spelen factoren uit de kindertijd vaak een rol. “Waren je ouders gelijkwaardige partners of was één duidelijk de leider? Hun machtsdynamiek creëert een soort inprenting van hoe relaties horen te zijn. Dat kan zich vertalen naar je eigen relaties en seksualiteit. Ook opvoedingsstijl blijkt significant. BDSM’ers zijn vaker op een strenge, minder warme manier opgevoed.” Freuds theorie blijkt dan weer niet te kloppen: “Hij noemde sadomasochisme een uiting van onverwerkt jeugdtrauma. Recent onderzoek ontkracht dat.”
Is pijn opzoeken onnatuurlijk?
In heel wat BDSM-interacties speelt pijn een rol. Is dat niet onnatuurlijk? Morrens nuanceert: “Van pijnstimuli blijf je van nature weg om je lichaam te beschermen. Daarvoor dient pijn. Maar pijn lokt ook endorfines uit en kan zo een roes creëren. Dát is meestal het doel bij BDSM. Daarnaast heb je de spanningszoekers. Zij willen in een veilige omgeving iets doen waartegen hun lichaam zich verzet. Zoals bungeejumpers van een brug springen voor de kick, wetende dat een veiligheidskabel hen beschermt. In BDSM is onderling vertrouwen die ‘kabel’. Nog anderen vinden het verbindend om samen door een dal te gaan. Ook hen gaat het niet om de pijn an sich.” Morrens besluit dat voorzichtigheid steeds aangewezen is, maar dat de BDSM-gemeenschap zorgzaam en verantwoordelijk is. “Ze waken over hun eigen en elkaars veiligheid.”
"BDSM is niet altijd genuanceerd in films"
In Babygirl begint een vrouwelijke CEO een affaire met haar stagiair. Power play staat centraal. De film doet stof opwaaien, want een vrouw in een machtspositie die zich seksueel onderwerpt aan een man: is dat feministisch of net niet? Bo Alfaro Decreton (Faculteit Sociale Wetenschappen) vertelt over representatie in deze recente film en in de filmgeschiedenis.
BDSM en seksualiteit in beeld
“Seksualiteit spreekt al vanaf het begin van de filmgeschiedenis tot de verbeelding”, zegt Alfaro Decreton, mandaatassistent filmstudies en visuele cultuur. “Vanaf de jaren zestig zien we BDSM vooral in Europese cinema opduiken. Het wordt meestal als een ziekelijke vorm van seksualiteit in beeld gebracht: de dominante partner is een perverse sadist, en de onderdanige het slachtoffer. Zulke weergaves versterken het taboe.”
Geldt dat nog steeds voor recentere films? “Een film als Babygirl is niet baanbrekend, maar opent wel mee de deur naar een inclusievere representatie. Zo maken de personages afspraken, bijvoorbeeld rond een codewoord om te stoppen. De focus in hun BDSM-interacties ligt niet op pijn maar op een machtsspel, dat minder stereotiep wordt gebracht. De personages zoeken er ook nog zelf hun weg in.” Dat Hollywood evolueert in de manier waarop vrouwelijke seksualiteit wordt afgebeeld, toont ook deze film. “Dat is misschien wel het vernieuwendst. Babygirl verkent de verlangens van een vrouw boven de vijftig, vanuit haar eigen perspectief. De film vervalt niet in het aloude cliché van de femme fatale, of net een soort maagdelijk, rein figuur. Er is meer nuance.”
Tot slot benadrukt ze dat er ook enkele oudere films zijn die een genuanceerder beeld schetsen. “In de jaren zestig al had je Belle de jour van Buñuel of La Prisonnière van Clouzot. Ook die films vertrekken vanuit het vrouwelijke verlangen – al blijft de mannelijke blik aanwezig. En de rollen tussen partners zijn er niet strikt afgebakend: er wordt net een spel gespeeld met de grenzen van de fantasie.”
Maatschappelijk debat rond Babygirl
Dat films als Babygirl stof doen opwaaien, begrijpt Alfaro Decreton. “In Hollywood wordt vrouwelijke seksualiteit nog steeds te weinig gelaagd geportretteerd. Wanneer een film daar verandering in wil brengen, trekt die meteen de aandacht.” Over het belang van representatie in cinema zegt ze het volgende: “Iets in beeld brengen is iets zichtbaar maken. Dat kan een sociale impact hebben. In een ideale wereld is er een veelheid aan representaties die naast elkaar kunnen bestaan. Maar BDSM zoals het door de community zelf beleefd wordt, wordt weinig getoond. Verschijnt het dan toch eens op het grote scherm? Dan hecht men veel waarde aan een realistisch en positief beeld.”
Wel waarschuwt ze om kunst niet te reduceren tot een opstapje naar maatschappelijk debat. “De gesprekken die eruit voortvloeien zijn vaak relevant en nodig. Tegelijk bewijzen we regisseurs geen dienst door hun werk te herleiden tot bijvoorbeeld een vraag over feminisme. Cinema werkt op verschillende niveaus – dat mogen we niet uit het oog verliezen. Daar schuilt de kracht net in!”
Studentenclub creëert veilige omgeving voor BDSM
Studentenvereniging Kajira, verbonden aan de Universiteit Gent, richt zich op jongeren met interesse in BDSM. Twee bestuursleden lichten de insteek en activiteiten van de vereniging toe en weerleggen hardnekkige misverstanden.
Een veilige omgeving om BDSM te beleven
Kajira wil taboes doorbreken en jongeren correct informeren over BDSM. Ook wie geen ervaring heeft, is welkom. Vice-praeses Lara* vertelt wat de vereniging precies doet: “BDSM is geen makkelijke wereld om in te stappen. Bovendien kunnen er dingen misgaan. Bij ons leer je BDSM zo veilig mogelijk te beleven. We organiseren bijvoorbeeld workshops over bondage-technieken. Dat blijft heel braaf hoor – knopen worden gedemonstreerd op de handen. Daarnaast geven we EHBO-cursussen. Weten wanneer je (welke) verzorging nodig hebt, is belangrijk. We wisselen ook ervaringen uit, zoals over hoe je een arts kan vertellen dat je aan BDSM doet.” En voor wie het zich afvraagt: néé, Kajira praktiseert niet. “Wij zijn de braafste studentenclub van allemaal”, lacht praeses Sofie*. “We dopen niet, en fysieker dan zo’n workshop knopen leggen wordt het nooit.”
Dat was voor UGent belangrijk. Sofie vertelt hoe de universiteit hen als officiële studentenclub erkende: “We kregen strikte voorwaarden opgelegd, zoals een verbod op praktiseren. Maar de universiteit steunt gelukkig ons bestaan. Dat is niet vanzelfsprekend – alleen in Amerika is er een gelijkaardige erkende studentenclub. Er zouden er zeker meer mogen zijn. Iedereen verdient een plek waar die aanvaard wordt en zich veilig voelt.”
Iedereen verdient een plek waar die aanvaard wordt en zich veilig voelt.
Vertrouwen en vrijheid
Binnen Kajira zijn er weinig taboes, maar naar de buitenwereld toe ligt dat moeilijker. De twee bestuursleden blijven daarom liever anoniem in dit interview, en heel wat studenten houden hun Kajira-lidmaatschap privé. Dat heeft veel te maken met dat foute beeld dat versterkt wordt in populaire media, aldus Sofie: “Films als Fifty Shades of Grey tonen typisch extreme varianten van BDSM, met veel geweld en pijn. Maar er bestaan ook milde vormen, zoals elkaar blinddoeken.” Lara betreurt dat toestemming zelden aan bod komt, of de vertrouwensband die zo cruciaal is: “Filmmakers lijken dat maar saai te vinden. Waarom? Het is zo belangrijk in BDSM!”
Ook vrijheid is cruciaal. Heel wat leden van Kajira passen niet in traditionele hokjes, bijvoorbeeld omdat ze polyamoureus zijn. “Jezelf bevrijden van verwachtingen en normen is belangrijk in BDSM”, besluit Sofie. “Ga op zoek naar wat juist voelt voor jou!”
*Sofie en Lara zijn pseudoniemen.