Voelen vooral ouderen zich eenzaam?

Elk uur sterven wereldwijd 100 mensen aan de gevolgen van eenzaamheid. Het beeld dat we van eenzaamheid hebben, kleurt vaak grijs: de weduwe op leeftijd, opgesloten tussen de muren van het woonzorgcentrum. Maar volgens sociologe Haike Delafontaine (Faculteit Sociale Wetenschappen) zijn het niet alleen ouderen die het moeilijk hebben. “Elke leeftijdsgroep beleeft eenzaamheid op haar eigen manier.”

 

“Jezelf eenzaam voelen is uiteraard niet fijn”, vertelt Delafontaine, onderzoekster verbonden aan het Centrum voor Demografie, Familie en Gezondheid. “Maar de emotie heeft wel degelijk nut. Mensen zijn sociale wezens. Wanneer we ons té sterk isoleren, geeft ons brein een signaal om sociaal contact op te zoeken. Vanuit evolutionair oogpunt is die impuls nodig om te overleven als soort. Onszelf beschermen tegen barre weersomstandigheden of vijanden van buitenaf lukt nu eenmaal beter in groep.”

 

Ondertussen leven we niet meer in prehistorische tijden - sabeltandtijgers of mammoeten hoeven we niet meer te vrezen - maar dat betekent niet dat daarmee ook eenzaamheid is uitgestorven. Delafontaine: “Eenzaamheid duikt op wanneer we een tekort aan betekenisvol sociaal contact ervaren. Daarbij vergelijken we ons sociale leven met dat van anderen, of met hoe het vroeger was. Valt die vergelijking tegen, dan voelen we ons eenzaam.”

Stereotype van eenzaamheid

Bij eenzaamheid denken we vaak aan ouderen. Maar volgens Delafontaine rammelt er iets aan dat clichébeeld. “Dé oudere bestaat natuurlijk niet. In onderzoek wordt 65 jaar – ongeveer de pensioenleeftijd – vaak als aanvangspunt genomen. Maar veel mensen hebben dan nog een groot deel van hun leven voor zich. Het Federaal Planbureau becijferde dat Vlamingen in 2040 na hun pensioen gemiddeld nog een kwart van hun leven te gaan hebben. Dat is een relatief lange periode. Ter vergelijking: de adolescentie (10 tot 19 jaar) omvat volgens de Wereldgezondheidsorganisatie slechts negen jaar.”

Binnen de groep ouderen bestaan er dan ook grote verschillen. “Over het algemeen zien we dat de periode net na het pensioen juist de minst eenzame fase in iemands leven is. Mensen leven op een roze wolk omdat ze plots tijd hebben voor kleinkinderen, hobby’s, reizen... Naarmate de leeftijd vordert, neemt ook de kans op eenzaamheid toe. Ouderen krijgen vroeg of laat te maken met fysieke en cognitieve achteruitgang. Ze komen minder vaak buiten waardoor hun sociaal netwerk almaar verdunt. Velen verliezen ook hun partner. Bovendien duikt er bij velen plots een ‘existentiële eenzaamheid’ op: ze krijgen het gevoel dat hun rol binnen de maatschappij steeds passiever wordt en ze dus niet langer nuttig zijn.”

Ook jongeren zijn eenzaam

 

Lang niet alleen ouderen kampen met gevoelens van eenzaamheid. "Eenzaamheid komt bij 75- tot 85-jarigen ongeveer even vaak voor als bij adolescenten en jongvolwassenen (jonger dan 30 jaar)," zegt Delafontaine. “Vooral in periodes van plotse veranderingen stijgt de curve. Denk aan de overgang van lagere school naar middelbaar, of van middelbaar naar hoger onderwijs. Zelfs het veranderen van graad heeft invloed op de cijfers.”

 

Delafontaine wijst erop dat eenzaamheid doorheen het leven telkens anders wordt ervaren. “Voor een klein kind is de fysieke afwezigheid van anderen genoeg om zich eenzaam te voelen. Naarmate we ouder worden, kunnen we dat gevoel beter kaderen. Denk aan de uren die we alleen doorbrengen aan ons bureau tijdens het studeren. Zo ‘leren’ we om alleen te zijn.”