Herwig Leirs: "Er is niet één juiste aanpak om een universiteit te organiseren"

In 'Onder de waterspiegel' duiken we in het hoofd van een UAntwerpen-onderzoeker. Stroom gaat op zoek naar ervaringen, interesses en motivaties, om uiteindelijk te ontdekken: wie is de mens achter de wetenschap? Deze keer zetten we rector Herwig Leirs in de kijker.

 

Al 45 jaar is hij verbonden aan UAntwerpen. Eerst als biologiestudent en praeses van studentenvereniging Fabiant, later als onderzoeker, professor, decaan en als voorzitter van de Raad van Bestuur. Alle nationale en internationale ervaring die hij opdeed, heeft hem veel geleerd, niet het minst over zichzelf. En met die bagage staat hij nu als rector aan het roer van UAntwerpen. 

Internationaal

In mijn carrière als wetenschapper heb ik het geluk gehad om de wijde wereld te mogen ontdekken. Voor mijn doctoraat en ook nog als postdoc reisde ik destijds voor lange periodes naar Tanzania om daar veldwerk te doen. Daarna woonde ik samen met mijn gezin vijf jaar lang in Denemarken. Mijn vrouw en ik waren daar erg graag, maar een aantrekkelijk aanbod vanuit de Universiteit Antwerpen en de grote afstand tot onze vrienden en familie, gaven uiteindelijk de doorslag om terug te keren naar België. Ook van hieruit bleef ik heel internationaal werken als onderzoeker, in Europa, in Centraal Azië en vooral in Afrika. Ik kijk tevreden terug op al die buitenlandse ervaringen. Ze verrijken je als mens. Elk land heeft zijn eigen cultuur. Iedereen doet de dingen op zijn eigen manier. Dat ondervinden, zet zaken in perspectief. Er is niet één juiste aanpak om aan onderzoek te doen of een universiteit te organiseren. Door af en toe over het muurtje te kijken, leer je veel bij. Ook over jezelf.

Beleid

Het begon al in de middelbare school toen ik voorzitter van de leerlingenraad werd. Later kwamen daar de gemeentelijke jeugdraad en nadien milieuraad bij. Tijdens mijn biologiestudies in Antwerpen was ik drie jaar praeses van de studentenvereniging Fabiant. Aan de universiteit werd ik decaan en de voorbije 20 jaar zetelde ik in verschillende adviesraden en raden van bestuur. Beleid voeren heb ik dus altijd graag gedaan. Maar vergis je niet: om de macht of de eer is het me nooit te doen geweest. De echte voldoening komt van de impact die je kan hebben, van de steen(tjes) die je kan verleggen. Netwerken maakt daar deel van uit, maar het mag nooit een doel op zich worden. Sociaal contact is meer dan handen drukken en visitekaartjes uitwisselen. Door met anderen in gesprek te gaan, ontdek je wat er allemaal leeft binnen een organisatie.

Natuur

Mijn interesse voor natuur brandt al sinds mijn tienerjaren. Een fijne herinnering uit die periode: het OLVE-college waar ik in die tijd naar school ging, lag pal naast Fort V in Edegem. Het militaire domein was toen net in handen van de gemeente. Het was nog niet publiek toegankelijk, er was veel natuur en we kregen de toelating om er vogelkastjes te plaatsen. Samen met mijn kameraden dat oude fort ontdekken, voelde aan als een groots avontuur. De keuze om biologie te studeren lag toen al vast. Aanvankelijk verwachtte ik na mijn studies voor de klas te staan. Maar het liep anders, en ik bouwde uiteindelijk een academische carrière uit. Mijn onderzoek concentreerde zich op kleine zoogdieren, vooral de ecologie van knaagdieren. De beestjes brengen schade toe aan landbouwgewassen en verspreiden infectieziekten. Tegelijkertijd zijn het ook dieren met een sterk ontwikkeld reukvermogen. Met vzw APOPO – een ngo waar onze onderzoeksgroep al heel vroeg bij betrokken was – trainen we Afrikaanse hamsterratten om landmijnen te detecteren of tuberculose in patiëntstalen. Het toont aan hoe we wetenschappelijke inzichten kunnen gebruiken om de wereld te verbeteren.

Talen

In een ander leven was ik misschien wel een leraar Nederlands geworden. Taal fascineert mij. Niet zozeer de literatuur, maar wel hoe verschillende talen aan elkaar verwant zijn. Naast Nederlands, Engels, Frans en Duits spreek ik ook vloeiend Deens. In avondschool volgde ik taallessen Russisch en in Tanzania pikte ik tijdens mijn onderzoek Swahili op. Wanneer ik een vreemde taal hoor, probeer ik altijd verbanden te zoeken om die taal ergens thuis te brengen. Een beetje zoals een bioloog diersoorten probeert in te delen aan de hand van taxonomie.

Wetenschap

Het zal je niet verbazen, maar mijn geloof in de wetenschap is stellig. Het is moeilijk voor mij om zaken aan te nemen wanneer er geen bewijs of redelijke theorie op tafel ligt. Data en cijfers scheppen duidelijkheid. Ze wijzen de weg. Al besef ik maar al te goed dat die manier van denken niet feilloos is, mijn vrouw wijst me daar ook geregeld op. De wereld is allesbehalve binair, en niet alle beslissingen kunnen op harde feiten berusten. Gelukkig weet ik mezelf gemakkelijk in andermans schoenen te verplaatsen. Tijdens vergaderingen of discussies helpt het mij om de argumenten van anderen beter te begrijpen of de zaken eens vanuit hun perspectief te bekijken. Waar komen hun bezorgdheden vandaan? Wat is de logica van hun redenering? Hebben ze misschien wel ergens een punt? Door rigide te denken, graaf je jezelf in je eigen gelijk in. Een lenige geest en inlevingsvermogen zijn dan bondgenoten voor het vinden van oplossingen.