Moeten we massaal X verlaten?
Sinds techgigant Elon Musk Twitter eind 2022 overkocht voor het duizelingwekkende bedrag van 44 miljard dollar en er X van maakte, verlieten al heel wat gebruikers het online medium. Onder hen juriste Catherine Van de Heyning, docente mensenrechten en experte cybersecurity en desinformatie (Faculteit Rechten). Sociaal-econoom Ive Marx, directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck (Faculteit Sociale Wetenschappen), koos er dan weer bewust voor op het forum aanwezig te blijven.
IN HET KORT
- X verlaten staat voor Ive Marx gelijk aan de confrontatie opgeven met de échte wereld waar types als Musk de plak zwaaien.
- 70% van de X-leden is mannelijk; vrouwen en minderheidsgroepen worden het sterkst geviseerd. Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de X-accounts gestuurde bots zijn, waarvan velen verschillende accounts aansturen.
- De waardevolle bron van korte en krachtige informatie die Twitter ooit was voor onderzoekers, is voor Catherine Van de Heyning nu een beerput geworden.
- Misschien is dit voor Europa een momentum om zichzelf heruit te vinden en een radicaal ander techverhaal te ontwikkelen, gebaseerd op balansen en transparantie.
Rechts resoneert
Het moet een Water & Vuur-interview worden met twee opponenten lijnrecht tegenover elkaar, maar over één ding zijn de twee interviewees het toch alvast roerend eens: techgigant Elon Musk bemoeit zich met de politiek in alle uithoeken van de wereld, normaliseert een discours dat zo uit 1940 lijkt te komen en steunt individuen en bewegingen die er op zijn minst gezegd laakbare ideeën op nahouden. Maar dé centrale vraag in dit artikel: moeten we dáárom massaal X verlaten?
“Neen”, vindt Ive Marx. “X verlaten staat voor mij gelijk aan de confrontatie opgeven met de échte wereld waar types als Musk de plak zwaaien. Kijk naar die wereld vandaag: Trump is verkozen in Amerika, Giorgia Meloni en Viktor Orbán behoren tot de machtigste mensen in Europa, Nederland koos voor rechts, het extreem-rechtse AfD is in opmars in Duitsland, zelfs in mijn dorp hangt de Amerikaanse vlag uit… Dat rechtse discours resoneert duidelijk goed bij de wereldbevolking. Op X vind je juist dát deel van de wereld terug. We moeten weerwerk bieden daar waar de tegenstanders zitten, niet op andere niche platforms met alleen gelijkgestemden.”
We moeten weerwerk bieden daar waar de tegenstanders zitten, niet op andere niche platforms met alleen gelijkgestemden.
Dickpics en verkrachtingsfantasieën
“Als experte cybersecurity en desinformatie en docente mensenrechten werk ik vaak samen met digitale platforms rond veiligheid”, steekt Catherine Van de Heyning van wal. “Lange tijd was het dan ook de logica zelve dat ik op Twitter actief was, een bekend nieuwsplatform met wereldwijd miljoenen gebruikers. Maar sinds de overname van Musk begon ik almaar meer te twijfelen over mijn aanwezigheid daar. Ik wilde voor mijn job wel graag op de hoogte blijven van het reilen en zeilen op X, maar tegelijkertijd wilde ik niet bijdragen aan een medium dat de problemen versterkt die ik wilde aankaarten.”
Van de Heyning stelde vast dat ze niet de enige was die het platform verliet, maar ook dat vooral vrouwen er de brui aan gaven: “Momenteel is ongeveer 70% van de X-leden mannelijk. Vrouwen en minderheidsgroepen worden het sterkst geviseerd. Je wil niet weten hoeveel bedreigingen, beledigingen, dickpics en verkrachtingsfantasieën ik al gekregen heb. Wie zit er nog op X? Influencers die een zéér uitgesproken mening hebben, politici, journalisten en nog een hoopje academici. Dat is géén doorsnede van de wereldbevolking. Uit onderzoek blijft trouwens dat een groot deel van de X-accounts gestuurde bots zijn, waarvan velen dan nog eens verschillende accounts aansturen. Tegen wie praat je dan nog?”
Kracht van de consument
“Ik verbaas me wel over het ‘personal abuse’,” aldus Marx. “Dat krijg ik effectief veel minder. Ik reageer sowieso niet op drek. Ik blijf voor de interessante stemmen die ik lees, de Dirk Van Dammes en Wouter Duycks van deze wereld. Ik blijf het een informatief platform vinden en probeer te vermijden dat ik in die zelfversterkende spiralen terechtkom. Er zijn gewoon nog geen goede alternatieven. Sommigen verkassen naar Bluesky, maar dat platform is nog vrij marginaal en heeft de beleefdheid van een academische conferentie. Het voelt niet aan als de échte wereld. Op X vind ik een segment van de wereld waarmee ik niet veel in contact kom. Het is voor mij een manier om uit mijn bubbel van gelijkgestemden te komen en te horen wat er écht leeft in de onderbuik van de maatschappij.”
“De waardevolle bron van korte en krachtige informatie die Twitter ooit was voor onderzoekers, is nu een beerput geworden”, vindt Van de Heyning. “Wat ik er vroeger uithaalde, is er nu niet meer. Vroeger was Twitter een makkelijke manier om mee te zijn, nieuwe artikels te ontdekken en interessante mensen te leren kennen. Maar naast alle complottheorieën die op X een dankbare voedingsbodem vinden, is de kwaliteit van de algoritmes serieus afgenomen. Ik haal er voor mij persoonlijk nog heel weinig uit wat ik ook niet op andere kanalen vind. Niet alleen wordt het debat op een bepaalde manier gestuurd, ik verrijk met mijn deelname ook één al übermachtige mens. X is en blijft in de eerste plaats een commercieel product. Waarom zou ik investeren in een product waarvan ik denk dat het schadelijk is voor heel veel mensen en onvoldoende nuttig voor mij? Naast de kracht van de burger heb je ook nog de kracht van de consument: I don’t like your product anymore.”
Maatschappelijk debat
Beide interviewees zijn wél van mening dat ze als academici mogen en moeten wegen op het maatschappelijke debat. “Het is op X dat we momenteel het meeste weerwerk kunnen bieden tegen de extreem-rechtse stemmen die het wereldtoneel domineren”, vindt Marx. “Ik tref voorlopig gelukkig nog veel kritische stemmen op X. Ook Musk krijgt op zijn eigen platform heel wat drek over zich heen en dat lijkt niet gecensureerd te worden. Dat hoort nu eenmaal bij vrijemeningsuiting. Ik ken succesvolle, welstellende mensen die een krant als De Standaard verafschuwen. We moeten aanvaarden dat een groot deel van de publieke opinie hélemaal anders denkt dan wijzelf. X is een poort, een forum, een handige megafoon.”
“Ik vind ook dat het onze verantwoordelijkheid is deel te nemen aan het maatschappelijke debat, maar ik doe dat liever door bijvoorbeeld in het Atheneum van Antwerpen te gaan spreken en in contact te komen met de échte doorsnede van de samenleving,” vindt Van de Heyning. “We hebben als mensheid altijd al de behoefte gehad om de ‘agora’ op te zoeken om onze meningen en ideeën te delen. De plekken waar we dat deden, zijn altijd gefragmenteerd geweest. Vroeger was dat in de zuilen, op levensbeschouwelijke of sociaal-economische basis. Door de komst van sociale media hebben we héél even in de geschiedenis een moment gehad waarop quasi iedereen op hetzelfde kanaal aanwezig leek. 7 op de 10 mensen wereldwijd kwamen al in contact met sociale media. Maar doordat onze wereld – door een heel aantal gebeurtenissen – weer sterker gefragmenteerd is geraakt, zijn de sociale media dat ook geworden. Verschillende bevolkingsgroepen vinden elkaar op eigen kanalen en interageren veel minder met elkaar. Die gefragmenteerdere mediawereld past bij de tijdsgeest van vandaag.”
Cybersecurity
En hoe zit het met de veiligheid op die digitale platformen? “Musk is zó hard aan het inbeuken tegen de Europese veiligheidsregels voor techbedrijven. Daar word ik niet zo blij van”, zucht Van de Heyning. “Uren, dagen, weekends heb ik er al aan besteed om de digitale wereld veiliger te maken voor onze kinderen, en Amerika wil dat allemaal tenietdoen. In Europa zijn we wél bezig met moderatie, en zijn we ook transparant over de beslissingen die we rond veiligheid nemen. Dat vind ik een goede zaak. Door zoals in Amerika gewoon te stellen dat je alles mag zeggen wat je wil, maak je heel wat minderheidsgroepen stemloos en druk je hen weg.”
In Europa zijn we wél bezig met moderatie, en zijn we ook transparant over de beslissingen die we rond veiligheid nemen.
“Ik ben pro vrijemeningsuiting”, aldus Marx, “Maar ik begrijp nu dat je dat kan zien als een naïef standpunt en ik besef dat ik ook wat anders naar moderatie kijk als het de veiligheid van mijn dochters betreft. Ik zie dat mijn princiepsattitude botst met hoe ik me daarover voel als vader. Dit is wel de reële wereld en ze zullen zich daartegen moeten wapenen, maar ik zie het spanningsveld tussen mijn principiële houding en de consequenties daarvan wel.”
Autocorrectie
“Zoals altijd ligt de waarheid een beetje in het midden”, denkt Van de Heyning. “Jongeren halen ook heel veel goede dingen uit sociale media, maar je moet hen wél kunnen beschermen. Europa zegt hierover duidelijk: we willen niet dat kwetsbare jongeren worden blootgesteld aan promotie van extreem geweld, kinderporno, enzovoort, het aanzetten tot haat is verboden, en bepaalde vormen van vrijemeningsuiting vinden wij gevaarlijk. Door die beslissingen ook te publiceren, laat Europa haar bevolking toe hierover na te denken en dat is goed.”
“Denk je niet dat de markt zichzelf zal corrigeren op de duur?” vraagt Marx. “Als X en Facebook leeglopen, kan dat commercieel toch niet interessant zijn?”
“Op korte termijn zie ik die autocorrectie nog niet gebeuren,” antwoordt Van de Heyning. “Om twee redenen: Musk is een waanzinnige miljonair die X als zijn visitekaartje gebruikt en daar geld wil in steken, én hij is onbeïnvloedbaar. Op lange termijn kunnen we die ‘agora’ misschien wél anders vormgeven. Ik hoop dat dit een momentum kan zijn voor Europa om ons heruit te vinden en een radicaal ander techverhaal te ontwikkelen, gebaseerd op balansen en transparantie. Daar spelen we allemaal een rol in.”